Zobowiązanie istnieje, egzekwować nie można

Bywają sytuacje, w których dłużnik, z jakiś powodów nie chce lub nie może spłacić swojego długu np. nie posiada wystarczających środków finansowych, zaś jego wierzyciel usilnie domaga się spłaty długu, grożąc wszczęciem postępowania sądowego, a następnie egzekucyjnego u wybranego przez siebie komornika sądowego. Z uwagi na częste pytania o tzw. zobowiązania niezupełne (naturalne) oraz o to jak, w ich przypadku uchronić się od ewentualnego postępowania sądowego, a dalej egzekucyjnego, wyjaśniam:

Istnieją trzy rodzaje zobowiązań niezupełnych, czyli takich, w których dłużnika nie można zmusić do spełnienia świadczenia. W praktyce, nie można przeciwko niemu uzyskać orzeczenia sądowego (wyroku bądź nakazu zapłaty), który byłby podstawą do prowadzenia egzekucji. Zobowiązania niezupełne są bowiem niezaskarżalne. Ewentualne wytoczenie przez wierzyciela powództwa winno skutkować jego oddaleniem (merytorycznym orzeczeniem sądu, stwierdzającym bezzasadność dochodzonego roszczenia).

Oto one:

1. zobowiązania, w których roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu

Podstawą do uchylenia się dłużnika od spłaty długu z tej przyczyny jest art. 117 §2 k.c. Zgodnie z jego aktualnym brzmieniem: “po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.” Należy przy tym pamiętać, iż co do zasady przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe. Istotne jest również, że po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

2. zobowiązania, w ramach których świadczenie spełnione przez wierzyciela czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Powyższą sytuację opisuje art. 411 pkt 2 k.c., który stanowi, iż “nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego”.

3. zobowiązania wynikające z gier lub zakładów, z wyłączeniem gier zakazanych i nierzetelnych oraz zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez organy państwowe

Ta ostatnia przesłanka wynika natomiast z treści art. 413 k.c. Dokładne brzmienie tego przepisu jest następujące: “kto spełnia świadczenie z gry lub z zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego”.

Kwestią najistotniejszą w przypadku zobowiązań niezupełnych, a przy tym przesądzającą o tym, czy dłużnika będzie można zmusić do spłaty długu, czy też tylko od jego dobrej woli będzie zależeć, czy zechce swój dług spłacić, jest kwestia złożenia odpowiedniego zarzutu przez dłużnika. Otóż, w przypadku zobowiązań, które stały się zobowiązaniami niezupełnymi z powodu przedawnienia roszczenia wierzyciela, konieczne jest podniesienie przez dłużnika zarzutu przedawnienia (nie dotyczy to konsumenta). Może on go złożyć wierzycielowi w ramach odpowiedzi na wezwanie do zapłaty skierowane do niego przez wierzyciela, a w przypadku, gdy ten złożył już pozew, to w odpowiedzi na pozew składanej do sądu. Konsekwencją braku zarzutu przedawnienia na etapie sądowym, będzie uwzględnienie powództwa przez sąd. Nawet w przypadkach oczywistych, gdy roszczenie wierzyciela będzie na pierwszy rzut oka przedawnione, sąd z urzędu nie oddali powództwa. Inaczej natomiast sąd postąpi w przypadku dwóch pozostałych zobowiązań niezupełnych tj. zobowiązania wynikającego z gier lub zakładów, z wyłączeniem gier zakazanych i nierzetelnych oraz zakładów zarządzonych lub zatwierdzonych przez organy państwowe, a także zobowiązania, w ramach którego świadczenie spełnione przez wierzyciela czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Tutaj, niezaskarżalność sąd ma obowiązek wziąć pod uwagę z urzędu, czyli nie jest konieczne podniesienie odpowiedniego zarzutu przez dłużnika.